Δράση: “Σχολική εξωστρέφεια με δράσεις εκπαιδευτικών και μαθητών”
Δραστηριότητα: «Νέα Ιωνία, η συνοικία μας – όψεις του προσφυγικού συνοικισμού»
Συντονίστρια: Τίνα Μπολώτη
Σύντομο χρονικό της ελληνικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία και της Καταστροφής
(όλες οι αναγραφόμενες ημερομηνίες ακολουθούν το παλαιό –Ιουλιανό– ημερολόγιο. Η Ελλάδα ήταν η τελευταία Ευρωπαϊκή χώρα που υιοθέτησε το νέο –Γρηγοριανό– ημερολόγιο το 1923)
2 Μαΐου 1919: Τα πρώτα τμήματα του ελληνικού στρατού αποβιβάζονται στη Σμύρνη
8 Μαΐου 1919: Φτάνει στη Σμύρνη ως Ύπατος Αρμοστής της Ελλάδας ο Αριστείδης Στεργιάδης
10 Ιουλίου 1919: Συγκαλείται από τον Κεμάλ συνέδριο όσων δυνάμεων αντιτίθενται στην κατοχή τμημάτων στης Οθωμανικής αυτοκρατορίας
28 Ιουλίου 1920: Υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών
1 Νοεμβρίου 1920: Εκλογές και ήττα του Βενιζέλου
22 Νοεμβρίου 1920: Διενεργείται δημοψήφισμα με το οποίο υπερψηφίζεται η επιστροφή του Κωνσταντίνου στην Ελλάδα. Ο Κεμάλ δηλώνει πως δεν αναγνωρίζει την Κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης
27 Φεβρουαρίου 1921: Η λήξη της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου βρίσκει Γάλλους και Ιταλούς να έχουν συνάψει μυστικές συμφωνίες με τους Τούρκους. Λίγο αργότερα το ίδιο κάνουν και οι Σοβιετικοί
10 Μαρτίου 1921: Ξεκινάει η προέλαση του ελληνικού στρατού στα ενδότερα της Μικράς Ασίας
6 Αυγούστου 1921: Μετά από αιματηρές μάχες ο ελληνικός στρατός διαβαίνει τον Σαγγάριο. Οι κεμαλικές δυνάμεις αντιστέκονται σθεναρά.
1 Δεκεμβρίου 1921: Απορρίπτονται εισηγήσεις επιφανών Μικρασιατών για τη δημιουργία Αυτόνομου Μικρασιατικού Κράτους
Φεβρουάριος 1922: Κυβερνητικοί κύκλοι συζητούν το ενδεχόμενο εκκένωσης της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό
Μάρτιος 1922: Ειρηνευτικό σχέδιο των Βρετανών αποτυγχάνει
10 Ιουλίου 1922: Σχεδιάζεται από την ελληνική και πολιτική ηγεσία η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης
15 Ιουλίου 1922: Κηρύσσεται η Αυτονομία της Σμύρνης (Αυτόνομος Ιωνική Πολιτεία)
13 Αυγούστου 1922: Αρχίζει η μεγάλη Τουρκική αντεπίθεση
14 Αυγούστου 1922: Το Β΄ και Γ΄ Σώμα Στρατού υποχωρούν
18 Αυγούστου 1922: Διαρρέει η απόφαση της ελληνικής Κυβέρνησης για εκκένωση της Μικράς Ασίας
19 Αυγούστου 1922: Ελληνικές μονάδες αρχίζουν να παραδίδονται στον τουρκικό στρατό.
20 Αυγούστου 1922: Ο υποστράτηγος Ν. Τρικούπης (Α΄ Σώμα Στρατού) και 4.000 άνδρες συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι
24 Αυγούστου 1922: Προκρίνεται η δημιουργία γραμμής άμυνας για την υπεράσπιση της ενδοχώρας της Σμύρνης. Είναι πλέον αργά.
25 Αυγούστου 1922:Αρχίζει η φυγή των Ελλήνων της Σμύρνης αλλά και πληθυσμών που ακολουθούν την υποχώρηση του ελληνικού στρατού.
26 Αυγούστου 1922: Εκδίδεται η επίσημη διαταγή για την αποχώρηση του ελληνικού στρατού.
27 Αυγούστου 1922:Ο τουρκικός στρατός μπαίνει στη Σμύρνη.
28 Αυγούστου 1922: Η αρμενική συνοικία της Σμύρνης παραδίδεται στη λεηλασία.
31 Αυγούστου 1922: Η ΧΙ μεραρχία παραδίδεται στους Τούρκους. Η Σμύρνη πυρπολείται
28 Σεπτεμβρίου 1922: Υπογράφεται η ανακωχή των Μουδανιών.
30 Ιανουαρίου 1923: Υπογράφεται η Ειδική Σύμβαση για την Ανταλλαγή των Χριστιανών της Τουρκίας με τους Μουσουλμάνους της Ελλάδας.
11 Ιουλίου 1923: Υπογράφεται η Συνθήκη της Λοζάνης.
(Πηγή: Φυλλάδιο Μουσείου Μικρασιατικού Ελληνισμού Φιλιώ Χαϊδεμένου – Δήμος Ν. Φιλαδέλφειας – Ν. Χαλκηδόνος)
Μαρτυρία Μικρασιάτισσας πρόσφυγα για την άφιξη (αυτής και της οικογένειάς της) στην Ελλάδα
Την άλλη μέρα του Φωτός, Ιανουάριο του 1923, πρωτοβγήκαμε στην Ελλάδα. Μόλις βγήκαμε, περιμένανε κυρίες και μας μοιράσανε ψωμιά και τυριά. Την ίδια μέρα μας βάλανε στο τραίνο και μας πήγανε στην Τρίπολη. Τις δύο πρώτες βραδιές μείναμε μέσα στην Τρίπολη. …
Κι εγώ έρημη ήμουνα και είχα και τρία παιδιά μαζί μου. …
Ο γιος μου ήρθε στην Τρίπολη για να μας πάρει να μείνουμε όλοι στην Αθήνα. … Άμα βγήκαμε στον Πειραιά, δεν είχαμε πού να μείνουμε. Δύο νύχτες κοιμηθήκαμε στο σταθμό, στο ύπαιθρο. Τρέξαμε, πήγαμε στα Υπουργεία και τότε μας πήρανε και μας βάλανε στο εργοστάσιο του Στρίγγου, σε κάτι αποθήκες μέσα, στον Πειραιά. Εκεί ήτανε και άλλοι πρόσφυγες, από της Σμύρνης τα μέρη όλοι.
Έξι μήνες μείναμε μέσα εκεί. Κακήν κακώς, μην τα ρωτάς, πώς ζούσαμε. Έφτασε ο δεύτερος χρόνος της προσφυγιάς. Ήμαστε στα 1924 κι ακούσαμε πως γίνονται συνοικισμοί, για να κάτσουμε εμείς οι πρόσφυγες, στον Ποδονίφτη [=Ν. Ιωνία], στους Ποδαράδες [=Περισσός], στην Κοκκινιά.
Τότε ξέρεις πώς πιάνανε τα σπίτια στους συνοικισμούς; Πήγαινες εκεί, κρεμούσες ένα τσουβαλάκι ή ό,τι είχες σ’ ένα δωμάτιο και το σπίτι ήτανε δικό σου. Ατελείωτα ήτανε ακόμη. κεραμίδια δεν είχανε, πόρτες δεν είχανε, παράθυρα δεν είχανε. Και μερικά που είχανε πόρτες και παράθυρα πηγαίνανε άλλοι τη νύχτα και τις βγάζανε και ανάβανε φωτιές να ζεσταθούνε, να μαγειρέψουνε. Δύο χρόνια ύστερα που φτάσαμε εμείς στην Ελλάδα ήρθε και μας βρήκε στην Κοκκινιά και ο άντρας μου. Αυτός ήρθε από τους τελευταίους αιχμαλώτους, γιατί, επειδή ήτανε τεχνίτης, τον κρατούσανε και τους δούλευε.
Δουλέψαμε, κουραστήκαμε και κάναμε και σπίτι κι αναστήσαμε τα παιδιά μας και δουλέψανε κι εκείνα. κι εδώ θα τελειώσουμε τη ζωή μας. Τα βάσανά μας ποτέ δεν θα φύγουνε από μέσα μας.
(Μαρτυρία Μαριάνθης Καραμουσά από το χωριό Μπαγάρασι κοντά στα Σώκια)
Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), τόμ. Α’, σ. 193-195.
Οι προσφυγικοί συνοικισμοί – ο συνοικισμός της Νέας Ιωνίας
Το ακανθώδες έργο της οριστικής στέγασης, αλλά και της παραγωγικής απασχόλησης, των προσφύγων ανέλαβε η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), ένας αυτόνομος οργανισμός που ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1923 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ).
Η αστική στέγαση των προσφύγων ξεκίνησε από την Αττική με τη δημιουργία τεσσάρων συνοικισμών: της Καισαριανής, του Βύρωνα, της Νέας Ιωνίας στην Αθήνα και της Κοκκινιάς στον Πειραιά. Για τη στέγαση των αστών προσφύγων υιοθετήθηκε η δημιουργία συνοικισμών με επέκταση των πόλεων στις οποίες αυτοί ήταν προσωρινά εγκατεστημένοι. Προκρίθηκε –εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις– το σύστημα της ανέγερσης μικρών κατοικιών, μονοκατοικιών/διπλοκατοικιών/τετρακατοικιών, μονοώροφων ή διώροφων, με ένα ή δύο δωμάτια, κουζίνα και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους. Το κράτος ή η ΕΑΠ ανέθεταν την ανέγερση των συνοικισμών σε εργολάβους ή φρόντιζαν να εφοδιάζουν τους πρόσφυγες με τα απαραίτητα μέσα για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους. Η οικοδόμηση των συνοικισμών, ελλείψει χρόνου και χρημάτων, συχνά δεν συνδυαζόταν με έργα υποδομής (ύδρευση, αποχετευτικό σύστημα, οδικό δίκτυο, χώροι πρασίνου κ.ά.). Παρά την ομοιομορφία που επικρατούσε, υπήρχε ελαφρά διαφοροποίηση των κατοικιών του ενός συνοικισμού από τις κατοικίες του άλλου, ως προς το εμβαδόν, την ποιότητα κατασκευής και τη λειτουργικότητα. Υπήρχαν ακόμη προσφυγικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί και χορηγήθηκαν άτοκα δάνεια σε προσφυγικές οικογένειες για τη στέγασή τους.
Υπήρχαν βέβαια και οι εύποροι πρόσφυγες, που είχαν την οικονομική δυνατότητα να φροντίσουν μόνοι τους για τη στέγασή τους. Αυτοί στην αρχή ήταν σε θέση να νοικιάσουν ή να αγοράσουν κατοικίες μέσα στις πόλεις και έτσι να αναμειχθούν με τους γηγενείς. Αργότερα ανέλαβαν οι ίδιοι πρωτοβουλίες για την ίδρυση οικισμών. Η διαδικασία ήταν η ακόλουθη: ίδρυαν έναν οικοδομικό συνεταιρισμό, αγόραζαν μία έκταση σε προνομιούχο περιοχή και οικοδομούσαν αστικές κατοικίες καλής ποιότητας. Τέτοιοι οικισμοί ήταν η Νέα Σμύρνη στην Αθήνα και η Καλλίπολη στον Πειραιά. Στο αντίθετο άκρο βρίσκονταν οι άποροι πρόσφυγες που δεν είχαν κατορθώσει να αποκατασταθούν ακόμη. Εγκαταστάθηκαν σε καλύβες, χαμόσπιτα και άλλες πρόχειρες κατασκευές στις παρυφές παλαιών οικισμών, ή δημιούργησαν παραγκουπόλεις γύρω από τους προσφυγικούς συνοικισμούς. Έτσι, σε άθλιες συνθήκες, επρόκειτο να ζήσουν για πολλά χρόνια.
(Βλ. Ανδριώτης Ν. Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα (1821-1930). Στο Μαργαρίτης Γ. κ. ά., Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Υ.ΠΑΙ.Θ./Ι.Τ.Υ.Ε. «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»,σσ.153, 158-159.
